Ιχνογραφική και δημιουργική Ζωγραφική

Ποια σημασία και δύναμη έχει η ζωγραφική;
Η σκέτη ιχνογραφία σπάνια συγκινεί.
Παίζει το ρόλο της φωτογραφίας.
Αλλά δεν είναι τέχνη.
Η τέχνη βρίσκεται στη δημιουργία νέων εικόνων και θεμάτων ανύπαρκτων.
Ο καλλιτέχνης δεν βλέπει και δεν αντιγράφει κάτι συγκεκριμένο.
Η Ιχνογραφική ζωγραφική κατέχει το μεγαλύτερο κεφάλαιο χρονικά, ποσοτικά και ίσως ποιοτικά στην ιστορία της τέχνης και την ζωγραφική δημιουργία, παγκόσμια δια μέσου αιώνων.
Σ αυτή ανήκουν όλες οι πιστές κατ απόλυτη έννοια ή και κατά μέγα ή κύριο μέρος απεικονίσεις.
Τις αποκαλώ απεικονίσεις και όχι δημιουργίες.
Πρόκειται για μια ας πούμε χειροποίητη φωτογραφία.
Αυτό που θαυμάζεις σε τούτα τα έργα είναι η τεχνική και καλλιτεχνική ικανότητα της πιστής απεικόνισης που διαθέτει ο καλλιτέχνης, αλλά δεν πρόκειται στην πραγματικότητα για καμία δημιουργία.
Σ αυτή την κατηγορία ανήκουν:
Πορτραίτα
Τοπία
Νεκρές Φύσεις και άλλες απεικονίσεις.
Ο ζωγράφος προσπαθεί να αποδώσει, όσο γίνεται πιο πιστά εκείνο που βλέπει, και εφόσον το πετύχει με καλό αποτέλεσμα θεωρείται καλός ζωγράφος στο είδος του.
Με έχει προβληματίσει από μικρό αυτή η κατηγορία ζωγραφικής.
Οπωσδήποτε όχι, δεν μου προκαλεί καμιά συγκίνηση ιδιαίτερη η ακριβολόγος πιστότητα.
Βέβαια, οι περισσότεροι καλλιτέχνες προσπαθούν, συνειδητά ή υποσυνείδητα, να βάλουν τη δικιά τους πνοή και σφραγίδα και ξεφεύγουν αθέλητα ή θελημένα απ την αυστηρή και ακριβολόγο πιστότητα.
Μπαίνουνε ερωτήματα βέβαια, στο κατά πόσο και σε ποια διάσταση επιτρέπεται η παραλλαγή και αλλοίωση απ το φυσικό πρόσωπο ή αντικείμενο που παριστάνει το έργο.
Απ τη δικιά μου πλευρά ξανοίχτηκα αναζητώντας τις δυνατότητες προεκτάσεων στα σύνολα και στα μέλη των θεμάτων που έκανα.
Πρώτα – πρώτα στη φάση της δεκαετίας του 1980- 1990, οι προεκτάσεις και αλλοιώσεις και η αδιαφορία μου για την πιστή απεικόνιση του εικονιζόμενου θέματος, στα πρόσωπα κυρίως που έκανα, αφορούσαν ιδίως τα μάτια.

Μάτια μεγάλα, υπερμεγέθη, τεράστια.
Εξωπραγματικά οπωσδήποτε.
Δεν υπάρχουν παρόμοια μάτια ανθρώπου στη φύση.
Κι όμως, αυτά είναι βασικά που αποτέλεσαν το θεμέλιο για την δημιουργία της ψυχορατικής μου ζωγραφικής.
Μελετώντας το ζήτημα ανακάλυπτα διαρκώς την κρυφή νομοτέλεια που υπάρχει ανάμεσα έκφρασης, σχημάτων και μεγεθών στα σύνολα και ολοκληρώματα ενός έργου.
Οπωσδήποτε, η ζωγραφική μου δεν ήταν ποτέ της νατουραλιστική όπως λέγεται, ή πιστή αντιγραφή του εικονιζόμενου αντικείμενου.
Και είχε εκείνη την εποχή προκαλέσει έντονες συζητήσεις , παράλληλα με την αποδοχή και το θαυμασμό που ήτανε έκδηλος.
Δεν υπήρξαν αρνητικότητες και κακόλογες κριτικές - το αντίθετο μάλιστα- κι αυτό μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση.
Οπωσδήποτε την άμεση κατανόηση και αποδοχή της δημιουργίας μου την χρωστώ, πολύ πιθανό, στο δρόμο που είχαν ανοίξει οι γνωστοί και διάσημοι καλλιτέχνες της μοντέρνας ζωγραφικής, όπως λέγεται.
Ο κόσμος είναι εξοικειωμένος να βλέπει έργα που κινιούνται έξω απ τη συμβατικότητα και την πιστή και δουλική απεικόνιση αυτού τούτου του θέματος.
Η πιστότητα της απόδοσης κατά την αντιγραφή, δεν είναι στην εποχή μας η κυρίαρχη αρετή, όπως συνέβαινε κατά μέγα μέρος παλιότερα.
Το κύριο στοιχείο των έργων μου ήταν η εντονοτάτη συγκίνηση που προκαλούσαν τα πρόσωπα που ζωγράφιζα.
Δεκάδες άτομα που ήρθαν σε επαφή μαζί τους στο εργαστήρι μου στην Αθήνα, στην Γκαλερί Φόρουμ που εξέθεσα κάνοντας έκθεση για ένα διάστημα το Νοέμβρη του 1985 και στο Μουσείο στη Σκύρο, είχαν ξεσπάσει σε κλάματα και μερικές φορές φανερώθηκαν και φαινόμενα αληθινής υστερίας. Τόσο έντονα συναισθήματα προκαλούσαν σε αρκετό κόσμο τούτα τα έργα.
Κι όμως δυσκολεύονταν να τα κατατάξουν σε κάποια σχολή ακόμα και σχετικοί με την ιστορία της τέχνης και αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Βλέπουν, βέβαια, κάποια στοιχεία και αδιόρατες ομοιότητες με το κάτι που έχουν άλλοι ζωγράφοι, όπως για παράδειγμα ο Γκρέκο, ο Πικάσο, ο Μοντιλιάνι, και μου το λένε και τονίζουν συνέχεια, αλλά σπεύδουν να δηλώσουν αμέσως ότι οπωσδήποτε δεν έχω αντιγράψει κανένα και πως η ζωγραφική μου είναι απολύτως πρωτότυπη και δεμένη μαζί μου.
Κάποιος επισκέπτης της αναδρομικής έκθεσης που οργανώσαμε στο Μουσείο τον Αύγουστο, είπε:
Οποτεδήποτε, όσα χρόνια να περάσουν και όπου δήποτε να βρεθώ μπροστά σε ένα σου έργο, θα καταλάβω αμέσως ότι είναι του Μάνου Φαλτάϊτς, όποιο κι αν είναι το θέμα του.
Παρόμοιες αναφορές γίνονται συνεχώς κατά ανάλογο τρόπο.
Όλες αυτές οι συζητήσεις και σκέψεις που κάνω, είναι γιατί προσπαθώ να εντοπίσω πρώτα απ όλους εγώ τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής μου.

Η ζωγραφική μου κι εγώ

1. Όταν ζωγραφίζεις δημιουργείς σα νάσαι Θεός.

2. Ψάχνω να δω την ψυχή του ανθρώπου.

3. Το πρόσωπο είναι στην πραγματικότητα προσωπείο.
Μια μάσκα που κρύβει την βαθύτερή μας υπόσταση.

4. Κανένα πρόσωπο- προσωπείο δεν είναι αληθινό.

5. Ήθελα να ανακαλύψω τον ανθρώπινο πόνο προχωρώντας μέχρι το τέλος.
Δε μαθαίνεις αληθινά παρά μονάχα άμα ταυτίζεσαι και βιώνεις.

6. Σε τι διαφέρω απ όλους τους άλλους ζωγράφους;

7.Τα αρχαία γλυπτά τα χαρακτηρίζει συγκράτηση.

8.Δεν έχω την ανάγκη μοντέλων. Εγώ δίνω τη δικιά μου πραγματικότητα.

9.Έτσι κι αλλιώς βλέπω τα πράγματα σε άλλη διάσταση.

10. Σπουδάζω τα χρώματα μέσα απ την ίδια τη φύση.

11. Ποιοι με διδάξαν τα χρώματα;

12. Μέσα μου πλανιόνται η ταραχή, η αγωνία κι ο πόνος για τη μοχθηρία της φύσης.

13. Δεν υπάρχει μονάχα ένας Θεός.
Ο Θεός του καλού.
Συνυπάρχει μ αυτόν και ο παντοδύναμος Αριμάν που κυβερνά το κακό και τον όλεθρο.
Πώς λοιπόν είναι ένας μονάχα Θεός;
Σαυτή την περίπτωση μαζί με τις ευχαριστίες μας θάπρεπε να τον φορτώνουμε με κατάρες για το κακό που βασιλεύει στο σύμπαν.

14. Ένοιωθα πως πρέπει να προχωρήσω μέχρις ότου ανακαλύψω το βάθος της αρχέγονης δημιουργίας του σύμπαντος.

15. Κάποια στιγμή ανακάλυψα πως δεν υπάρχει ένας μονάχα Θεός.

16. Βρήκα τον Αριμάν και Ωργούζ να μάχονται ασταμάτητα για την κυριαρχία του σύμπαντος κόσμου.

17.Δεν μπορούσα να δω ως τα άκρα να μου μιλά μοναχά η χαρά.
Σ όλα παραμονεύει ο πόνος.

18. Η τραγικότητα του νάσαι σοφός.

19. Υπάρχουν άπειρα πράγματα που πρέπει να μάθεις.

20. Δεν χρειάζεται να τελειώνεις τα έργα σου.
Αρκεί που άνοιξες δρόμους καινούργιους.
Αυτή είναι η μοίρα σου.

21. Θα μπορούσα να ζωγραφίζω ατέλειωτα.

22. Η παραμόρφωση είναι μια άλλη διάσταση της πραγματικότητας.

23. Χωρίς να μπορείς να βλέπεις τι βρίσκεται πάρα πέρα, έχεις μια ψεύτικια γνώση κι απέχεις πολύ απ αυτό που είν η αλήθεια.

24. Συχνά τα μικρά έρχονται με πάθος να καταβροχθίσουνε τα τιτάνια.

25. Όσο κι αν συνεχίζω να ψάχνω την ψυχή των πραγμάτων, δεν θα φτάσω ποτέ μου στο τέλος.

26. Κι όμως οι δικές μου μορφές αντιπροσωπεύουνε την αλήθεια.

27. Υπάρχει πάντα ανοιχτό το πρόβλημα της εύστοχης ονομασίας του έργου.

28. Οι ιστορίες του Μανουί –Παμ και Βικτώρ έχουν τη δικιά τους εικονογράφηση.

29. Άρα, μπορώ να κάνω τον κόσμο απ την αρχή ζωγραφίζοντας.
Είναι πολλές φορές που το σκέφτομαι.

30. Μια λιθογραφία κρεμασμένη στο γεροντικό της Μανούς Αταπά με τους δύο φίλους μου Παμ και Βικτώρ δείχνει την τεράστια δύναμη που έχει η ζωγραφική σε διάφορες διαστάσεις.

31. Υπήρξανε αρκετές ζωγραφιές που εξάπταν τη φαντασία μου και επηρεάζαν τη σκέψη μου.

32. Έχω πολλές εμπειρίες απ τη δύναμη και την επίδραση που ασκούνε απάνω στον άνθρωπο οι εικόνες.
Ιδιαίτερα στα παιδιά.

33. Η ζωγραφική, καθώς και τα όνειρα παρουσιάζουν μια άλλη πραγματικότητα.

34. Οι φορητές εικόνες κι οι τοιχογραφίες των παλιών μας εκκλησιών, έχουν επηρεάσει σε βάθος την αισθητική και το χαρακτήρα μου.

35. Είναι πολλοί αυτοί που φοβούνται τα έργα μου.
Αυτό δείχνει το πόσο αποφεύγουν οι άνθρωποι την αλήθεια.

36. Όταν με ρωτούνε για τους δασκάλους μου, απαντώ:
Είναι πολλοί αυτοί που με δίδασκαν από κάτι.
Μα σε κάθε τι ο μεγάλος μου δάσκαλος είναι ο ίδιος ο εαυτός μου.

37. Το γυμνό κορμί του ανθρώπου έχει να μας αποκαλύψει πολλά μυστικά.
Κάθε μέλος του αντιπροσωπεύει ένα κόσμο ολόκληρο.
Τα μέλη που μου μιλούν ιδιαίτερα τα ονομάζω φετίχ.

38. Πέρασα γρήγορα απ τη μια φάση των ερευνών μου στην άλλη.
Βιαζόμουν να ανακαλύψω τις πλευρές της γνώσης που αγνοούσα.

39. Πρόσεξα ότι ο μεγάλος κίνδυνος σε κάθε ζωγράφο, είναι να τον τραβήξει η σκέτη ιχνογραφία.
Η πιστή απόδοση της πραγματικότητας, κατά τα φαινόμενα εννοείται.

40. Εγώ όμως βλέπω άλλες διαστάσεις σε γραμμές, όγκους, εκφράσεις και σχήματα. Κι αυτά ζωγραφίζω.

41. Όταν δεν μπορώ να δω με υπέρβαση, τότε σκίζω το έργο μου ή το αφήνω μοναχά στο αρχείο, για να μελετώ όταν θέλω αυτό το φαινόμενο.

42. Αρκετοί φίλοι μου λένε:
Δίνεις με τη ζωγραφική σου κατά πολύ δυνατότερα και ξεκαθαρισμένα την ψυχή και τη σκέψη σου.
Αυτό έχει οπωσδήποτε δόση αλήθειας.
Υπάρχουν καταστάσεις που τις αποδίνω καλλίτερα ζωγραφίζοντας.

 

43. Οι μεγάλοι ζωγράφοι έκαναν έργα εκτελώντας συγκεκριμένες παραγγελίες.
Γι αυτό, δεν μπορούσαν να φτάσουν ποτέ στην υπέρβαση.
Σ αυτή φτάνει κανείς όταν είναι τελείως ελεύθερος από όποια δήποτε προσταγή και αναγκαιότητα.

44. Να γιατί δεν μου προκαλέσαν ποτέ τη συγκίνηση που περίμενα, μελετώντας τα έργα μεγάλων ζωγράφων στις πινακοθήκες της Ρώμης, Φλωρεντίας, Βενετίας, Παρισιού, Μαδρίτης, Λονδίνου, Αθήνας.
Κάτι αδιόρατο, δεν άφηνε να βγει μέσα από τούτα τα έργα η αύρα, το πνεύμα, που με τόσο πάθος αναζητούσα.
Δεν ήταν κι αυτοί, παρά μονάχα εξαίρετοι ιχνογράφοι. Αλλά όπως νοιώθω εγώ τη ζωγραφική, λίγοι πίνακες ανταποκρίνονται στο ιδανικό μου.

45. Η ιχνογραφία, η πιστή στην απόδοση ενός θέματος με άριστο σχέδιο, φυλακίζει την αύρα, το πνεύμα του έργου.
Δεν αφήνει να ξαπλώσει η μυστική του βιοενέργεια, πέρα απ τα όρια που του προσδιορίζουνε οι κορνίζες του.
Κι αυτό είναι ένα άλλο κεφάλαιο.

46. Από αδυναμία ή άγνοια ακόμα και στους πιο μεγάλους ζωγράφους, απουσιάζει η αύρα.
Και καταφεύγουν να την προσδιορίσουν με το γνωστό φωτοστέφανο που τοποθετούν στο κεφάλι του Θεού, του Χριστού και όλων των άλλων αγίων πνευμάτων.
Για μένα όμως το φωτοστέφανο δεν είναι παρά η αύρα, το φως που σκορπίζει ένα άγιο η άλλο μεγαλοδύναμο πρόσωπο.

47. Κι όμως βλέπω ξεκάθαρα την ανάγκη των μεγάλων ζωγράφων να προχωρήσουνε ακόμα βαθύτερα, ανακαλύπτοντας κι άλλες πλευρές της ψυχής των προσώπων τους.

48. Η σύνθεση παρουσιάζει μια ιστορία.
Αδυνατίζει όμως το συγκεκριμένο πρόσωπο που θέλω να αποδώσω.

49. Τα χρώματα δεν είναι ποτέ στην πραγματικότητα τόσο έντονα και απόλυτα, όσο τα αποδίνουνε ένα πλήθος ζωγράφων.
Το ένα χρώμα συγχέεται με τα άλλα και υπάρχει παντού μια μυστηριώδης διάχυση.

50. Η αίσθηση του τραγικού στο έργο του Ραφαήλ «Η εκδίωξη του Ηλιόδωρου», δεν με πείθει απόλυτα.
Είναι μια μάσκα θεάτρου, κι όχι η τραγικότητα, όπως εγώ την αποδίδω στα έργα μου.

51. Η κεφαλή του « Χριστού μεταμορφωμένου» θεωρείται « η πιο ψηλή έκφραση της τέχνης του Ραφαήλ» στο τελευταίο του έργο που έμεινε ημιτελές.
Οι μαθητές του θέλησαν να κρεμάσουν τη « Μεταμόρφωση» πάνω από το κρεβάτι του ετοιμοθανάτου καλλιτέχνη, ώστε καθένας που θα έβλεπε το νεκρό σώμα και το τόσο ζωντανό έργο, να νοιώθει σπαραγμό ψυχής» (1)
Όσο το προσέχω τούτο το πρόσωπο, δεν μου δίνει αυτή την αίσθηση.

52. Καθώς σπουδάζω με προσοχή τα έργα ζωγραφικής της παγκόσμιας δημιουργίας, τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ τη μοναδικότητα των προσώπων της ζωγραφικής περιόδου μου του 1981- 1990.
Οφείλω, ως εκ τούτου, να ασχοληθώ περισσότερο με τη μελέτη και την ανάλυση αυτών των εκφράσεων που εξακολουθούν να συγκλονίζουν όσους έρχονται σε στενή επαφή με τα έργα μου.

53. Οι σπουδές είναι συχνά σπουδαιότερες απ αυτά που ονομάζονται έργα τελειωμένα. Και μερικές μονάχα γραμμές μπορεί να είναι ένα ανεπανάληπτο έργο.

54. Ο άνθρωπος είναι πάντα μοναδικός.
Κι οι χαρές και οι λύπες του κάθε ανθρώπου μπορεί να είναι μεγάλες.

 

55. Έχω προσέξει τη χαρά και τη λύπη σε άπειρα πρόσωπα και μπορώ να καταλάβω το μέγεθός τους σε κάθε περίπτωση.

56. Μονάχα όσοι έχουν συμπαντική ψυχή και συνείδηση πονούνε και χαίρονται άπειρα.

57. Πάντα ψάχνω να βρω τη δικιά μου αλήθεια.

58. Οι γυμνές γυναίκες φανερώνουν κάποιο μυστήριο.
Είναι μια δύναμη που εκπνέουν τα γυμνωμένα κορμιά τους.

59. Πολλά έργα μου δεν έχουνε ιστορία.
Δεν ξέρω αν αυτό είναι προσόν ή ελάττωμα. Αφήνω ανοιχτό το ερώτημα.

60. Ο πάσχων Ιησούς είναι απ τα αγαπητά θέματα των μεγάλων ζωγράφων. Κι ο πάσχων Προμηθέας το ίδιο.
Εγώ ζωγράφισα τον πάσχοντα άνθρωπο χωρίς να του δίνω ταυτότητα.
Γι αυτό, όσοι έχουν πονέσει πολύ ανακαλύπτουν τον εαυτό τους στα έργα μου και τους συγκλονίζει ο πόνος που φανερώνεται. Είναι δικός τους.

61. Το συγκεκριμένο, με σταματά να φαντάζομαι.
Θεωρείται από πολλούς αρετή, αλλά προτιμώ να ταξιδεύω τη σκέψη αυτών που αγαπούνε τα έργα μου.
Όλα πλανιόνται στο άπειρο.

62. Έχω το δικό μου ρεαλισμό.
Δεν είναι μονάχα ό,τι βλέπω κι ακούω αληθινά.
Είναι κι αυτά που οραματίζομαι και φαντάζομαι, κι αυτά απαιτούνε να ζωγραφίζονται.

63. Ποτέ μου δεν ζήτησα πλούτο ή δόξα απ τα έργα που έκανα.
Κι όμως αυτά πλούτυναν και δοξάζουνε τη διψασμένη ψυχή μου.

64. Ποιο πρόσωπο μπορεί να με συνεπάρει τόσο πολύ για να το υψώσω σε σύμβολο;

65. Το ιδανικό υπάρχει μονάχα στη φαντασία μου.

66. Ζωγραφίζοντας ξεπερνώ το αδύνατο.

67. Όσα και να μάθεις, το άγνωστο είναι άπειρα μεγαλύτερο.

68. Ένας φίλος παλιός όταν είδε τα έργα μου, είπε πως πολλοί απ τους ζωγράφους που υπάρχουνε σήμερα, πρέπει να σπάσουνε τα πινέλα τους.
Δεν μ αρέσει ποτέ να κομπάζω. Αλλά είναι αλήθεια αυτό που σας είπα.

69. Παρατηρώ τα ατέλειωτα έργα μου και προβληματίζομαι, αν υστερούν ή υπερέχουν απ αυτά που τελείωσα. Αληθινά, δεν βλέπω το λόγο αυτής της διάκρισης.

70. Μπορώ να δω γεγονότα και πρόσωπα απ τη γελοία πλευρά τους.
Δεν γελάω όμως ποτέ μ αυτή τους τη γελοιότητα.
Στο βάθος και το πιο γελοίο ακόμα, δεν είναι παρά τραγικότητα.

71. Δεν υπάρχει χαρά;
Δεν υπάρχει πουθενά ευτυχία;
Έχω ζήσει χρόνια ολόκληρα και σ αυτή τη διάσταση.
Ίσως κάποια στιγμή να δώσω ζωγραφικά κι αυτή την πραγματικότητα.

72. Να ένα θέμα να ζωγραφίσω. Το γέλιο.
Το χαμόγελο της Τζοκόντας, ανήκει σ αυτό το θεματολόγιο.

73. Υπάρχει πρόβλημα προσδιορισμού των προσώπων μου.
Αντιπροσωπεύουν ψυχικές καταστάσεις και δεν έχουνε όνομα.
Πώς όμως θα μιλάω για το καθένα;
Πώς θα μπορούν να κάνουνε τις αναφορές τους οι φίλοι μου, χωρίς να προσδιορίζονται μ ένα τίτλο ή όνομα;

74. Αυτό που προσδιορίζει τα έργα μου είναι οπωσδήποτε η υπέρβαση.
Τι σημαίνει αυτό;
Ότι ξεφεύγουν κατά πολύ απ ό,τι θεωρούμε πραγματικό κι ονομάζεται ρεαλιστικό. Στα έργα μου πλανιέται το φανταστικό που είναι η δικιά μου πραγματικότητα.

75. Τα σκαριφήματα έχουν τη δύναμη της πρωτιάς.
Έχουνε μέσα τους πρωτογένεια δύναμης.
Η εξέλιξη είναι δεύτερο χέρι με κυρίαρχο ρόλο το λογικό.

76. Πολλές φορές ζωγραφίζω αυτόματα.
Δε σκέφτομαι από πριν ποιο θάναι το θέμα μου. Είναι το ένστιχτο που με κατευθύνει.

Μάνος Φαλτάϊτς

Βιγλατορία του Παλαιόπυργου- Σκύρος
Δευτέρα 1 Νοέμβρη 2004